Γυναικομαστία, είναι η ομόκεντρη διόγκωση του μαστού με υπερπλασία του μαζικού αδένα στον έφηβο ή τον ενήλικα άνδρα η οποία δημιουργείται από το ορμονικό ανισοζύγιο μεταξύ οιστρογόνων και τεστοστερόνης. Θα πρέπει να διαφορο-διαγιγνώσκεται από την λιπομαστία ή την ψευδή γυναικομαστία οπού εκεί έχουμε εναπόθεση λίπους μόνον.
Περισσότεροι από 65% των εφήβων και πάνω από 40% των ενηλίκων ανδρών παρουσιάζουν γυναικομαστία, η οποία χαρακτηρίζεται από μέτρια έως μεγάλη διόγκωση του ανδρικού μαστού. Μπορεί να αφορά τον ένα ή και τους δύο μαστούς.
Δεν σχετίζεται με καρκίνο του μαστού με εξαίρεση την περίπτωση του Σύνδρομου Κleinefelter. Η συχνότητα και η επίπτωση ποικίλλουν ανάλογα με την μορφή. Αναφέρονται 5.900 περιπτώσεις ανά 100.000 ενήλικες άνδρες. Είναι κλινικά εμφανής στο 1 % των ενηλίκων ανδρών. Σ’ ένα μικρό ποσοστό μπορεί να συνυπάρχει με άλλο νεόπλασμα, με κάποιο σύνδρομο, ή με τη χρήση κάποιων φαρμάκων. Όλες οι περιπτώσεις θα πρέπει να ελέγχονται με τη λήψη ενός λεπτομερούς ιστορικού από τον νεαρό ή τον ενήλικα άνδρα, την προσεκτική κλινική εξέταση και τον εργαστηριακό έλεγχο.
Η Γυναικομαστία διακρίνεται σε 4 βασικές ομάδες:
- την γυναικομαστία των εφήβων ή της ήβης,
- την ιατρογενή γυναικομαστία (φαρμακευτική)
- την ιδιοπαθή γυναικομαστία, και
- τις σπάνιες περιπτώσεις, όπως είναι η ανεπάρκεια της τεστοστερόνης, η αντίσταση στα ανδρογόνα, η αυξημένη οιστρογονική παραγωγή ή και αυξημένη μεταβολή της τεστοστερόνης σε οιστρογόνα.
Ας ρίξουμε μια ματιά στην κάθε μία περίπτωση.
α) Η γυναικομαστία των εφήβων ή της ήβης
Είναι μία παροδική φυσιολογική κατάσταση, που επισυμβαίνει στο 60-70% των αρρένων ηλικίας 12-15 ετών. Συνήθως εμφανίζεται 1 χρόνο μετά αύξηση του μεγέθους των όρχεων. Έχει κατά βάση αμφοτερόπλευρη εντόπιση, σπανιότερα ετερόπλευρη, διαρκεί 12-24 μήνες και στη συνέχεια εξαφανίζεται αυτόματα. Παρουσιάζει
ευαισθησία έως ελαφρό πόνο των μαστών και δημιουργεί αισθητική και ψυχολογική ανησυχία σε έφηβους και γονείς, για το αν θα είναι παροδική ή μόνιμη. Γι’ αυτό σημαντικό ρόλο παίζει η διαβεβαίωση του ειδικού για την παροδικότητα της κατάστασης. Η εμφάνιση της γυναικομαστίας αυτής αποδίδεται στα αυξημένα την περίοδο οιστρογόνα σε σχέση με τα υπάρχοντα ανδρογόνα πριν την οριστική αύξηση της έκκρισης των από τους όρχεις. Μετά την ηλικία των 20 ετών, ένας πολύ μικρός ο αριθμός που παρουσιάζει γυναικομαστία της ήβης με ψηλαφητό κλινικό εύρημα ετερόπλευρο ή αμφοτερόπλευρο.
β) Ιατρογενής ή Φαρμακευτική Γυναιομαστία
Αρκετά φάρμακα μπορούν να προκαλέσουν γυναικομαστία και μάλιστα με διαφορετική μορφολογία. Τα φάρμακα αυτά κατατάσσονται σε 5 κατηγορίες:
- Τα οιστρογονούχα (Διεθυλσιλβεστρόλη, καλλυντικά με ή τρόφιμα με οιστρογόνα,
- Τα μιμούμενα οιστρογονική δράση (Φυτοοιστρογόνα, Μαριχουάνα)
- Τα προκαλούντα αυξημένη ενδογενή έκκριση οιστρογόνων. ( κλομιφαίνη, γοναδοτροφίνες, hCG, τα παράνομα αναβολικά, θεραπεία υποκατάστασης με τεστοστερόνη)
- Τα εμποδίζοντα την παραγωγή ή τη δράση της τεστοστερόνης (Κετοκοναζόλη, Μετρονιδαζόλη, Αντι-ανδρογόνα, Σπιρολακτόνη, Ηρωίνη, Μεθαδόνη, Οινόπνευμα )
- Τα φάρμακα με άγνωστο τρόπο δράσης (Μεθυλντόπα, Στατίνες, Διαζεπάμη, αντικαταθληπτικά, Πενικηλλιναμίνη, Ισονιαζίδη, Ομεπλαζόλη, Υψηλής δραστικότητας αντι-ιοικά φάρμακα για HIV)
γ) Ιδιοπαθής γυναικομαστία
Είναι αγνώστου αιτιολογίας. Υπάρχει μόνιμη παρουσία μαστών, άλλοτε άλλου μεγέθους και συνήθως είναι οικογενής. Εμφανίζεται σε οποιαδήποτε ηλικία μετά την εφηβεία. Πιστεύεται ότι υπάρχει ευαισθησία του μαζικού αδένα στις γοναδοτροφίνες. Άνδρες που εμφανίζουν γυναικομαστία σε ώριμη ηλικία θα πρέπει να υποβάλλονται σε μία σειρά εξετάσεων για να αποκλεισθεί τυχόν συνυπάρχουσα νεοπλασματική εξεργασία. Οι εξετάσεις αυτές είναι : η χοριακή γοναδοτροφίνη, η ακτινογραφία θώρακος & κρανίου, η εξέταση όρχεων.
Μαστογραφικά θα πρέπει να γίνει η Δ.Δ. της γυναικομαστίας από τη λιπομαστία.
Θεραπευτικά δρούμε μόνον εφόσον ο ασθενής μας το ζητήσει, και η θεραπευτική αντιμετώπιση γίνεται με χειρουργική εξαίρεση του μαζικού αδένα.
δ) Σπάνιες περιπτώσεις
Σ’ αυτές ανήκουν:
- Η ανεπάρκεια της τεστοστερόνης,
από υπερπρολακτιναιμία, αγενεσία όρχεων, ανεπάρκεια σύνθεσης τεστοστερόνης, υποφυσιακή και υποθαλαμική ανεπάρκεια, γήρας, διάφορα Σύνδρομα με εξέχοντα το Σύνδρομο Klinefelter (XXY), ο υπογοναδισμός, ο τραυματισμός, η ορχίτιδα από ιό παρωτίτιδας, η κρυψορχία, η ακτινοβολία ή η χημειοθεραπεία στην παιδική ηλικία, η υδροκήλη και η κιρσοκήλη. - Η αντίσταση στα ανδρογόνα,
Είναι η κατάσταση στην οποία οι όρχεις ολικώς ή μερικώς είναι θηλυπρεπείς - Η αυξημένη παραγωγή οιστρογόνων
Η κατάσταση αυτή μπορεί να δημιουργηθεί από :
Α- Ο γοναδικός υπεροιστρογονισμός (αληθής ερμαφροδιτισμός, νεοπλάσματα του στρώματος των όρχεων, νεοπλάσματα των σπερματικών κυττάρων
Β- Οι όγκοι μη ορχικής προέλευσης (βρογχογενές Ca), και
Γ- Παθήσεις ενδοκρινών αδένων (θηλεοποιητικοί όγκοι επινεφριδίων)
Δ- Αυξημένη μεταβολή της τεστοστερόνης σε οιστρογόνα, όπως συμβαίνει στις παθήσεις ήπατος, επινεφριδίων, ασιτία, θυρεοειδοτοξίκωση, π.χ. παχυσαρκία.
Κλινική εικόνα
Στην κλινική εικόνα διαπιστώνεται μια ομόκεντρη διόγκωση των μαστών, που μπορεί να είναι ετερόπλευρη ή αμφοτερόπλευρη. Στους μαστούς υπάρχει ευαισθησία όχι όμως πόνος. Εάν υπάρξει πάχυνση ή διήθηση του δέρματος, έκκεντρη ψηλαφητή μάζα ή ψηλαφητοί λεμφαδένες στη μασχάλη, η παρουσία τους θέτει υπόνοια ύπαρξης καρκίνου του μαστού. Εάν υπάρξει διόγκωση των όρχεων μαζί με τη γυναικομαστία τότε γίνεται αμέσως – ορμονικός έλεγχος (HCG, TSH, LH, τεστοστερόνη, οιστραδιόλη) και υπερηχογράφημα όρχεων.Εάν τα ανωτέρω βρεθούν φυσιολογικά τότε ελέγχονται τα επινεφρίδια με αξονική τομογραφία για τον αποκλεισμό νεοπλάσματος αυτών.